“Pijnlijke ervaringen bieden nieuwe mogelijkheden als we onze ogen hiervoor openen. Heling, vervulling en vrijheid komen voort uit ons vermogen om zin en betekenis te halen uit alles wat we meemaken in het leven.” (Edith Eger)
Psychotherapeute Edith Eger en psychiater Viktor Frankl, beiden Holocaustoverlevers, hebben in hun autobiografieën, respectievelijk “The Choice” (2017) en “Man’s search for meaning” (1959), uiteengezet dat onze pijnlijkste ervaringen onze beste leerschool kunnen zijn. We kunnen in het leven onmogelijk lijden vermijden, maar we kunnen wel verantwoordelijkheid nemen en kiezen hoe we hiermee omgaan.
VAN EGO NAAR ECO
De tijd en de context waarin we leven bepaalt voor een groot deel wie we zijn en waar we zin aan ontlenen. In deze tijd is er geen collectief verhaal meer dat ons een bedding geeft. Traditionele referentiekaders vanuit de kerk of de arbeidersbeweging liggen achter ons. Het is de tijd van het individu dat iets anders wilt zijn dan alleen “ik”. De tijd waarin we een transitie maken van ego-bewustzijn naar eco-bewustzijn, wat zicht richt op het welzijn van ons allemaal.
De zin van het leven is de zin die we zelf creëren. Meer dan ooit is het in mijn optiek belangrijk om te zoeken naar antwoorden op vragen als: wie ben ik, wat wil ik, wat kan ik, en hoe kan ik mijn eigen bijdrage leveren aan het grotere geheel?
De vraag naar de zin van het leven is iets heel persoonlijk is, maar hoef je niet in je eentje uit te pluizen. Professor Richard Kinnier van de Arizone State University onderzocht citaten van honderden bekende persoonlijkheden over de zin van het leven. Uiteindelijk wist hij tien thema’s te onderscheiden.
Voor welk thema ga jij?
- Leven is genieten.
- We zijn hier om anderen te helpen.
- We moeten zelf zin aan het leven geven.
- Het leven is zinloos.
- We zijn hier om God te dienen.
- Het leven is een strijd.
- We zijn er om de samenleving te dienen.
- We zijn hier om wijsheid na te streven.
- De zin van het leven is een mysterie.
- Het leven is absurd.
BEWUSTWORDING VAN ONGEZONDE SYSTEMEN
In de zoektocht naar een zinvol leven kan het helpen om in te zien dat we in een ongezonde tijd leven met ongezonde (culturele) systemen. Eén van de nadelen van het opgroeien in een cultuur waarin onafhankelijkheid en persoonlijke prestaties als ethisch ideaal worden benadrukt, is dat we het gevoel hebben dat we het alleen aan onszelf te danken hebben als we onze ideale doelstellingen niet bereiken. We zijn geneigd onszelf te bekritiseren wegens onze tekortkomingen en depressief te worden als we er niet in slagen om ons potentieel te verwezenlijken.
Persoonlijk geluk lijkt maakbaar door perfectie na te streven en dat doen we vaak door onszelf te vergelijken met anderen. In dit egoïstische proces van vergelijken kunnen we onszelf verliezen, waardoor we ons bedreigd voelen als anderen het beter afbrengen dan wij. De strijd om succes in ons leven en werk levert ons een niet te winnen situatie op. De reden om te willen slagen, namelijk de behoefte aan sociale acceptatie, waardering en verbinding, bereiken we zo nooit.
“We geloven niet meer in God, maar in onszelf. Dat betekent dat ons succes aan onszelf te danken is, maar dus ook dat als dingen misgaan, het onze eigen fout is. ‘Als je maar wilt’ is onze nieuwe heilige, maar helaas holle frase geworden. Dit kent allerlei uitwassen. Van de eeuwige zelfverbeteringscursussen, waarin we de Beste Versie van Onszelf moeten worden, tot termen als ‘het gevecht aangaan’ als we het over ziektes als kanker hebben. We gaan er telkens vanuit dat als we maar willen, er altijd wel een mouw aan te passen valt.” (Helmer)
Paul Verhaeghe, hoogleraar Klinische Psychologie zegt het nog stelliger: het neoliberalisme, waar onze westerse cultuur van doordrongen is, is een economische variant op Darwin’s “survival of the fittest” en brengt de meest egoïstische kant in mensen naar boven. We zijn een sociale diersoort met twee tegenovergestelde gedragsneigingen: de één gericht op gemeenschap en delen, de ander gericht op individualisme en nemen. Doordat het neoliberalisme in deze tijd onze identiteitsontwikkeling bepaalt, is het ieder voor zich: hebzucht is een deugd, succes een eigen verdienste, en falen een kwestie van ‘eigen schuld, dikke bult’.
Het neoliberalisme heeft zich een weg gebaand tot in de haarvaten van ons zijn – ook in het onderwijs en de gezondheidszorg – en houdt zich in stand doordat wordt gedaan alsof egoïsme de ware aard van de mens is. Het evenwicht tussen het collectief en het individu, tussen solidariteit en autonomie, is er niet meer, en dat brengt veel ongezonde stress. Het gevolg is eenzaamheid. Veel mensen voelen zich niet verbonden. De angst voor de ander is nog nooit zo groot geweest. Hij zegt dat veel mensen een burn-out krijgen, omdat ze niet aan de norm van het neoliberalisme kunnen voldoen, niet omdat ze te hard moeten werken.
Verhaeghe heeft ook kritiek op hoe psychische problemen worden geïndividualiseerd. De morele oordelen die psychiaters, psychologen en andere hulpverleners in hun diagnostiek en behandelingen verkondigen over wat goed, normaal gedrag en gevoel is, en wat niet, zijn volgens hem de onderdrukkingsmiddelen van deze tijd. Bij ouderwetse middelen als dwangbuizen en isolatiecellen, was duidelijk wie er macht uitoefenen: de dokter over de patiënt. Met medicijnen, therapieën en zelfhulp zijn die machtsmiddelen minder duidelijk. Mensen beginnen gelukkig steeds meer te beseffen dat er maatschappelijk iets niet klopt, dat ze echt niet alleen verantwoordelijk zijn voor hun problemen.
Daarom is het zo belangrijk om onszelf te leren kennen, als deel van een groter geheel, samen met anderen. Volgens Otto Scharmer leven we in een tijd waarin we een transitie maken van ego-bewustzijn naar eco-bewustzijn, wat zicht richt op het welzijn van ons allemaal. Op veel plekken in de wereld zien we volgens hem het ontwaken van dit bewustzijn en de onderliggende kracht: een activering van de intelligentie van het hart.
Volgens Scharmer zijn de grote problemen in deze tijd te herleiden tot drie grote kloven:
1. De ecologische kloof tussen onszelf en de natuur. We verbruiken momenteel 1,5 maal de bronnen van de aarde, waardoor we onze planeet uitputten.
2. De sociale kloof tussen onszelf en anderen: het enorme verschil tussen arm en rijk is hier een voorbeeld van. Tien procent van de wereldbevolking heeft net zoveel materieel bezit als de overige 90% tezamen.
3. De spirituele kloof tussen onszelf en onze ziel, vaak te zien in burn-out en depressie. Het aantal zelfmoorden is drie keer zo groot als het aantal moorden (inclusief oorlogen). Het aantal zelfmoordpogingen ligt zelfs 10 tot 20 maal hoger.
WE ARE ALL MADE OF STARS
Tijdens de eerste reis naar de maan, gingen de astronauten op een hele andere manier naar de aardbol kijken. Ze zagen van een afstand hoe de mensheid schade had aangericht aan de natuur. De reis naar de maan veranderde in een reflectie op het menselijk handelen, de reis naar buiten werd een reis naar binnen. Het filmfragment op de volgende pagina is inspirerend. Ik raad je aan om deze te bekijken. Je kunt op het beeld klikken en dan het filmpje afspelen.
REFLECTIE VRAGEN
- Wat bezielt jou? Wat inspireert jou?
- Welke moed is er nodig om daaraan recht te doen? En wat heb je onder ogen te zien?
- Hoe kun je meer bezieling / inspiratie in je leven brengen?
- Welke concrete stap ga je deze week zetten voor meer bezieling / inspiratie in je leven?
Auteur: Angela Pagonidis