STRESS, OVERSPANNEN, BURN-OUT & DEPRESSIE

Er zijn veel misverstanden over overspannen zijn, burn-out en depressie. Deze blog geeft antwoord op vragen als:

• Wat is het verschil tussen burn-out en depressie?
• Waarom worden mensen met burn-out zo vaak gediagnosticeerd met depressie?
• Wat zijn de symptomen van ongezonde stress?
• Wanneer is iemand overspannen en wanneer burn-out?
• Wat veroorzaakt stress? Wat zijn onze stressoren?

Ook tref je een handig hulpmiddel: The Holmes & Rahe Stress Scale, een lijst met een aantal levensgebeurtenissen en hun scores qua stress. Hiermee kun je een ruwe schatting geven van de mate waarin stress afgelopen jaren mogelijk invloed heeft (gehad) op je gezondheid. De uitslag kan je helderheid en het inzicht geven dat er niets mis met je is als je stress ervaart bij bepaalde life-events of dat je in een burn-out zit, omdat je heel veel hebt meegemaakt.

WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN BURN-OUT EN DEPRESSIE?

Mensen met een burn-out hebben ook klachten die kunnen voorkomen bij een depressie. Ze zijn vaak moe, somber, lusteloos, emotioneel uit balans, hebben nergens meer zin in, hebben moeite met sociale contacten en kunnen last hebben van slapeloosheid.

Het verschil zit ‘m in “kunnen” en “willen”. Iemand met een burn-out wil wel, maar kan niet door gebrek aan energie. Iemand met een depressie zou wel kunnen, maar wil niet. Het leven is zinloos geworden. Iemand met een burn-out kan wel blij worden van dingen in het leven. Bij burn-out is er een duidelijk aanwijsbare reden van de klachten, namelijk langdurige overbelasting. Bij depressie kunnen diverse oorzaken een rol spelen. Het is een samenspel van psychische, sociale, medische, hormonale en erfelijke factoren.

Bij depressieve mensen is activeren belangrijk, zodat ze weer iets gaan ondernemen. Bij een burn-out is het belangrijk om eerst aan het energieniveau te werken en vervolgens stap voor stap activiteiten opbouwen.

Toch kan een burn-out wel leiden tot een depressie. Als dingen niet meer lukken en als je heel erg moe bent, kun je je down gaan voelen. Bij een burn-out is er teveel cortisol in het lichaam en dat ontregelt ook de aanmaak van serotonine. Serotonine is een stofje dat een blij gevoel geeft. Als er te weinig serotonine wordt aangemaakt, kun je depressieve gevoelens krijgen.

WAAROM WORDEN MENSEN MET BURN-OUT ZO VAAK GEDIAGNOTICEERD MET DEPRESSIE?

Omdat veel therapeuten het verschil tussen burn-out en depressie niet (her)kennen. Ze denken in persoonlijkheids- en psychische stoornissen waar symptomen ‘het beste’ in passen. Burn-out valt niet binnen de DSM-V. Depressie wel. En dat is de reden dat zij vaak kiezen voor de reguliere weg. Dan is de behandeling verzekerd. En voor je het weet is je behandeling gericht op symptoombestrijding in plaats van het aanpakken van de oorzaak.

Wees je bewust dat als je burn-out bent en de kosten van de behandeling worden vergoed door je zorgverzekering, dat je dan onder een ander label wordt behandeld. Je kunt dan een verkeerde therapie krijgen. Ook kun je medicatie voorgeschreven krijgen. Volkomen onnodig en overbodig. Want antidepressiva, oxazepam etcetera, ze werken bij een burn-out niet! Je onderdrukt alleen de symptomen. Het probleem is er niet mee opgelost.

Hieronder een overzicht waarin het belangrijkste verschil tussen functionele stress, chronische stress, overspannen, burn-out en depressie is weergegeven.

WAT ZIJN DE SYMPTOMEN VAN ONGEZONDE STRESS?

Elk mens is anders en ongezonde, langdurige stress manifesteert zich daarom ook bij iedereen anders. De volgende symptomen komen vaak voor.

GEDRAG:

• Minder presteren en meer fouten maken
• Chaotisch werken of juist overmatig hechten aan structuur
• Sociale contacten uit de weg gaan
• Meer roken, anders eten, meer alcohol of drugs gebruiken
• Meer slaap- en kalmeringsmiddelen gebruiken
• Vaak versuft voor de televisie hangen
• Te laat komen

WANNEER IS IEMAND OVERSPANNEN EN WANNEER BURN-OUT?

Tegenwoordig wordt overspannen en burn-out vaak door elkaar gebruikt. Maar er is wel degelijk een verschil tussen overspannen en burn-out.

Bij burn-out is sprake van ernstige uitputting, Er is meer hersteltijd nodig. Bij overspannen zijn treedt snel herstel op na het oplossen of verwijderen van de oorzaak van stress. Bij burn-out duurt het herstel langer omdat de duur van de uitputting veel langer is geweest

Als iemand overspannen is door chronische stress, moet er aan alle vier de criteria voldaan worden:

• Tenminste drie van de volgend klachten zijn aanwezig: aanhoudende vermoeidheid, gestoorde of niet-verkwikkende slaap, prikkelbaarheid, niet tegen drukte/herrie kunnen, emotionele labiliteit, piekeren, zich gejaagd voelen, concentratieproblemen en/of vergeetachtigheid.
• Gevoelens van controleverlies en/of machteloosheid door het niet meer kunnen hanteren van stressoren
• Significante beperkingen in beroepsmatig en/of sociaal functioneren.
• De negatieve stress, controleverlies en disfunctioneren zijn niet of niet uitsluitend het gevolg van een psychiatrische stoornis.

Er is sprake van een burn-out, als er naast de eerder genoemde criteria, ook voldaan wordt aan de volgende kenmerken:

• Er is sprake van overspanning.
• De klachten bestaan langer dan zes maanden.
• Gevoelens van moeheid en uitputting staan sterk op de voorgrond.

Maslach (1974) noemde in zijn definitie van burn-out nog andere kenmerken:

• Ernstige emotionele uitputting, het gevoel helemaal op te zijn, in te storten, niet meer te kunnen, zonder dat dit het gevolg is van fysieke overbelasting.
• Distantie, het ervaren van onverschilligheid of emotionele afstand tot de werksituatie.
• Zich minder bekwaam voelen in het werk, men heeft het gevoel dat men niet kan wat men altijd kon. Vaak gaat de prestatie ook daadwerkelijk achteruit.

Als we naar de stresspiramide kijken, zien we dat er een aantal fasen zijn die iemand onbewust doorloopt om uiteindelijk in een burn-out terecht te komen. Let wel, gezonde stress is niet schadelijk, als het chronisch wordt leidt het tot klachten. Stressklachten dwingen ons om rustiger aan te doen om ernstige gezondheidsschade te voorkomen.

Levensvreugde of tevredenheid beschermt ons tegen negatieve stress. Door gelukkig en plezierig te leven krijgen we als het ware een soort ‘immuniteit’ of bescherming tegen negatieve stress. Gelukkig zijn ontwikkelen bepaalde zones in onze hersenen die verantwoordelijk zijn voor positieve gedachten en gevoelens. Het is een beetje zoals met spiertraining: hoe meer je een spier gebruikt, hoe beter ze ontwikkeld wordt. Levensvreugde ontstaat door ‘te leven zoals je wilt leven’. Leef je gedurende een lange periode niet zo, dan ontstaat ‘distress’ of negatieve stress.

Stressklachten kunnen we ook positief bekijken, in de zin van een noodrem van het lichaam, een signaal dat er iets moet veranderen. Een burn-out is een buitengewoon sterk ‘alarmsignaal’ van lichaam en geest, dat zegt: ‘Stop en bezin je over je leven, want als je zo doorgaat, ga je dood!’

WAT VEROORZAAKT STRESS? WAT ZIJN ONZE STRESSOREN?

Chronische stress, overspannenheid en burn-out ontstaan niet vanzelf. Er zijn oorzaken ten grondslag aan langdurig teveel stress in iemands leven. Op vier verschillende niveaus kunnen we de oorzaken beschrijven: samenleving, werkorganisatie, thuissituatie en persoonlijkheid.

• SAMENLEVING

Onze sociale status in de samenleving wordt bepaald door wat we presteren. Ook is de gedachte dat we zelf verantwoordelijk zijn voor ons eigen succes. Er zijn volop kansen maar die kansen moeten we dan wel zelf pakken. Die individuele verantwoordelijkheid gaat ver: als we falen, dan is dit onze eigen schuld. Dit geeft stress.

Hard werken geeft status. Ook in onze privélevens zijn we bereikbaar voor werk door thuiswerken en technologie en wordt dit ook verwacht, waardoor we alsmaar in de aan-modus blijven. Daarnaast is het werk wat we doen steeds meer met ons hoofd. Dit brengt, risico’s met zich mee.

Bij hoofdwerk is er weinig ruimte ingebouwd voor mentale rust. Het “verstand op nul, blik op oneindig”-gehalte van hoofdwerk is vaak vele malen lager dan bij handwerk. Bij handwerk kunnen we weleens afdwalen met onze gedachten. Daar is bij veel hoofdwerk veel minder mogelijkheid voor. Hierdoor is het voor veel hoofdwerkers lastig om tijdens werktijd even te ontspannen, waardoor de spanning zich alsmaar opbouwt.

Een andere maatschappelijke ontwikkeling is dat rustpauzes steeds meer aan het verdwijnen zijn. Vroeger was zondag een rustdag, tegenwoordig zijn de winkels open en plannen we die dag vol met allerlei activiteiten.

• WERKORGANISATIE

In Nederlandse bedrijven en organisaties hebben we een hoge arbeidsproductiviteit. Doordat we relatief veel parttimers hebben en vrije dagen, moeten we in de dagen dat we werken aan dezelfde productie komen met een risico op werkoverbelasting. Ook zijn er veel wisselingen in teams door reorganisaties, wat een onrustig gevoel kan geven. Medewerkers krijgen niet de basisveiligheid, respect en waardering die ze nodig hebben.

Andere werkgerelateerde oorzaken: emotioneel zwaar werk, gebrek aan controle over het werk, veel herhalende werkzaamheden, onduidelijke taakeisen, conflicten, slecht leiderschap, gebrek aan autonomie, files, overmatige administratieve last, weinig inspraak, onvoldoende waardering, sociale problemen op het werk zoals respectloosheid en een gebrek aan ondersteuning door collega’s, politieke spelletjes, pestgedrag, ongewenste intimiteiten, discriminatie, gebrek aan eerlijkheid zoals oneerlijke verschillen in beloning, promotie of werkbelasting en een conflict tussen persoonlijke waarden en de eisen van het werk.

• THUISSITUATIE

Ook in de thuissituatie is de laatste jaren veel veranderd. Waren vroeger vrouwen thuis bij de kinderen, tegenwoordig bestaan deze traditionele rolpatronen bijna niet meer. Tweeverdienergezinnen zijn niet meer weg te denken uit onze samenleving. Twee werkende ouders brengen extra druk met zich mee rondom de verdeling van huishoudelijke taken en opvoeding. Vooral bij moeders is de druk rondom de werk-zorgbalans groot.

• PERSOONLIJKHEID

Iedereen kan burn-out raken, hoewel bepaalde mensen wel gevoeliger zijn. Kenmerken van mensen die gevoelig zijn voor burn-out, zijn onder andere perfectionisme, bewijsdrang, sterke betrokkenheid, grote behulpzaamheid, oververantwoordelijk voelen, moeite met grenzen aangeven en ‘nee’ zeggen, meer doen dan dat je aankan, alle taken op je nemen in plaats van uit handen durven geven en moeite om hulp vragen. Ook zeer enthousiaste, ambitieuze mensen en werkverslaafden kunnen gevoelig zijn voor burn-out. Of mensen die minder talent hebben voor plannen en prioriteiten stellen waardoor ze overweldigd kunnen raken. Of mensen die moeite hebben met verandering en/of een grote controlebehoefte.

Dirk de Wachter constateert dat westerse mensen niet geleerd hebben om met tegenslag en moeilijke gevoelens als verdriet om te gaan. Ongelukkig zijn wordt niet verdragen. Wat onaangenaam is, moeten we oplossen. Ook onderdrukken veel mensen hun emoties en gevoelens, wat maakt dat ze uiteindelijk meer stresshormonen aanmaken. Iets onderdrukken kost namelijk veel energie.

Burn-out wordt soms beschreven als een spirituele crisis of een wake-up call om een leven te gaan leiden die meer recht doet aan wie iemand in essentie is. In het herstelproces gaan mensen vaak op zoek naar antwoorden op: wie ben ik, waar word ik echt gelukkig van en wat is het werk dat echt bij me past?

• LIFE EVENTS

Er zijn life events, gebeurtenissen in ons leven die extra stress geven. Stress hoeft daarbij niet enkel voort te komen uit negatieve gebeurtenissen. Ook leuke, nieuwe en positieve ontwikkelingen kunnen stress geven.

Hieronder staat The Holmes & Rahe Stress Scale, een lijst met een aantal levensgebeurtenissen die qua zwaarte zijn gekoppeld aan een aantal punten.

Omcirkel de gebeurtenissen die afgelopen 2 jaar in je leven hebben plaatsgevonden. De uiteindelijke score zal een ruwe schatting geven van de mate waarin stress afgelopen jaren mogelijk invloed op je gezondheid heeft (gehad).

De uitslag kan je helderheid en het inzicht geven dat er niets mis met je is als je stress ervaart bij bepaalde life-events of dat je in een burn-out zit. “Simpelweg” omdat je veel hebt meegemaakt.

UITSLAG THE HOLMES & RAHE STRESS SCALE
Score van 300 en hoger:	kans op het ontwikkelen van stressklachten in de komende 2 jaar is 80%
Score van 150 tot 299:	kans op het ontwikkelen van stressklachten in de komende 2 jaar is 50%
Score 150 en lager:	slechts een laag risico op ziekte door stress.