Stress is niet per se negatief. Een stressprikkel verhoogt onze alertheid, focus en zet aan tot actie. Acute stress wekt een serie krachtige lichaamsreacties op, zodat je een bedreigende situatie kunt overleven.
Ons stressregulatie- en responssysteem verschilt alleen nauwelijks van die van andere dieren. Het weet raad met stressoren als kou, warmte, honger, dorst, bedreigingen in de vorm van hongerige beesten en kansen om zich voort te planten. Maar het is helemaal niet aangepast aan de hoeveelheid impulsen die vandaag de dag op ons worden afgevuurd, zoals ontiegelijk veel emails, Facebook, Instagram, WhatsAppgroepen, veeleisende collega’s, bazen en verontrustende nieuwsberichten.
Wij gaan onze moderne stressoren nog steeds te lijf met een verouderd instrumentarium. Bij een imaginaire haai begint de adrenaline in het lijf te stromen. De hersenen maken noradrenaline aan die voor alertheid zorgen. Ook het antistresshormoon cortisol borrelt op. We zijn klaar om te vechten, verstijven of vluchten, maar we gaan echt niet dood als we een verjaardag vergeten of een deadline missen. Alleen als stress te lang duurt en chronisch wordt, dan is die gevaarlijk.
VLUCHTEN, BEVRIEZEN OF AANVALLEN
Het oudste deel van ons brein, ook wel het reptielenbrein genoemd, functioneert als een gevarenscanner, samen met onze amygdala. Ze beschermen ons tegen gevaar en voorkomen dat we uitsterven. Ze gaan alleen niet altijd even nauwkeurig te werk. Ze maken geen onderscheid tussen levensbedreigend gevaar (een leeuw) en een herinnerd of ingebeeld gevaar, zoals een herinnering aan een ruzie. We handelen dus relatief makkelijk vanuit de automatische stressimpuls: vluchten, bevriezen of aanvallen. Het is goed om je hier bewust van te zijn, want soms reageren we bijna volledig automatisch of reflexmatig, zeker op prikkels die angst veroorzaken.
HERSENEN GEVOELIG VOOR NEGATIEVE INFORMATIE
Om ervoor te zorgen dat de vecht- en vluchtrespons snel op gang komt, hebben onze hersenen zich zo ontwikkeld dat ze uitermate gevoelig zijn voor negatieve informatie. Positieve informatie is lang niet zo cruciaal om op korte termijn te overleven, vandaar dat onze hersenen minder tijd en aandacht besteden aan positieve dan aan negatieve informatie. We hebben de neiging om alles wat positief is als normaal te beschouwen en ons op het negatieve te focussen alsof ons leven ervan afhangt. Als onze geest zich vastbijt in negatieve gedachten, heeft hij de neiging om erin te blijven hangen. Dit proces van herkauwen of rumineren is een zich voortdurend herhalende, opdringerige stijl van denken die sterk samenhangt met depressie en angst, en die in essentie voortkomt uit een verlangen naar veiligheid.
DREIGING KAN OOK VAN BINNENUIT KOMEN
De stressreacties vechten, bevriezen of vluchten kennen ook hun psychologische equivalent, bijvoorbeeld als we ons van binnenuit bedreigd voelen bij een onaangename gedachte of pijnlijke emotie. Het brein en het lichaam maken geen onderscheid tussen de aard van de dreiging, of deze nu van buitenaf komt of van binnenuit.
- Vechten krijgt dan de vorm van zelfkritiek. We vechten tegen het onacceptabele deel van onszelf door het te bekritiseren en te veroordelen. Dit kan uitgroeien tot zelfhaat.
- Bevriezen vertaalt zich in overidentificatie en dan verstijven we als het ware in onze manieren van denken en reageren, en raken er steeds meer in gevangen.
- Vluchten vertaalt zich in zelfisolatie. We vluchten voor de ervaring van nare gedachten of emotionele pijn, wat kan leiden tot ongezond uitstel- en vermijdingsgedrag.
GEVOLGEN LICHAAM EN GEEST
Als een mens te lang stress ervaart of als deze te intens is, bijvoorbeeld bij een trauma, heeft dit nadelige gevolgen voor lichaam en geest. Het stresssysteem raakt dan uit balans en heeft moeite zich te herstellen.
- Gevolgen voor lichaam: hormonen uit balans, hartproblemen, brandstofproblemen (obesitas, diabetes), stuurloos immuunsysteem, stemmingswisselingen, slecht slapen, snelle veroudering, verlies van spiermassa, gezonde huid en haren, een moe, opgebrand gevoel en overal pijn.
- Gevolgen voor geest: stemmingswisselingen, emotionele uitputting, depersonalisatie, cynisme, zelfkritiek, depressie, compassiemoeheid, angst, overspannenheid en burn-out.
Chronische stress is dus een ernstige aanslag op onze gezondheid!
Auteur: Angela Pagonidis